PEDAL VÀ NHỮNG ĐIỀU BẠN CHƯA BIẾT ?!!

ST Music gặp rất nhiều trường hợp, kể cả những người chơi đàn piano lâu năm, hay những người mới chơi, họ không hề biết đến pedal của piano, nhiều người còn không biết pedal piano là gì, vẫn thắc mắc công dụng của pedal và ý nghĩa của từng pedal…. Pedal là một bộ phận quan trọng của đàn piano, khi bạn đã trải qua quá trình luyện ngón & bắt đầu vào quá trình tập những bản nhạc piano đơn giản. Bài viết này ST Music sẽ giúp bạn hiểu thêm về chức năng của pedal cũng như hướng dẫn các bạn mới học đàn piano về cách sử dụng pedal piano đúng cách.

• Pedal piano là gì ?

Pedal hay còn gọi là bàn đạp – là một bộ phận quan trọng của đàn piano, nó giúp bạn rất nhiều trong quá trình luyện tập đàn, góp phần tạo nên những âm thanh du dương và hoàn hảo. Đặc biệt là khi bạn trải qua quá trình luyện ngón và bắt đầu quá trình tập những bản nhạc piano đơn giản.

• Có mấy loại Pedal?

Pedal là thành phần hỗ trợ cho người chơi piano. Trước đây, đàn piano thường chỉ có 2 pedal, mãi đến sau này, nó được bổ sung thêm pedal thứ 3. Riêng dòng concert hãng Fazioli và Stuart & Sons thì có đến 4 pedal. Các pedal được tạo ra làm cho âm thanh đàn được thay đổi một cách tinh tế, có những nốt cần ngân vang, có những nốt cần hãm lại, giúp cho âm thanh vang lên khi chơi bài nhạc được cải thiện hơn.

• Chức năng của từng pedal?

- Đối với đàn piano có 2 pedal thì pedal trái làm giảm một nửa khoảng cách giữa đầu búa với dây đàn hoặc dịch chuyển đầu búa một chút sang bên cạnh giúp cho đầu búa chỉ gõ vào một dây đàn thay vì ba dây đàn như bình thường, còn pedal phải là pedal vang. Thông thường, đàn có bộ mút (hay là nỉ) chặn áp sát vào dây đàn nhằm giảm độ rung và tránh bị um khi chơi đàn. Khi người chơi đạp pedal sẽ kéo dần mút ra tạo nên độ vang cho tiếng đàn. Tùy vào việc điều khiển pedal sẽ tạo nên những độ vang khác nhau

- Đàn piano có 3 pedal, thử hình dung khi bạn đang ngồi trước piano và ba pedal có thứ tự từ trái qua phải:

- Pedal đầu tiên hay được gọi là SOF PEDAL (pedal giảm âm), sẽ khiến cho âm thanh piano nhẹ nhàng hơn so với thông thường. Đối với dòng đàn piano upright, khi nhấn pedal này, toàn bộ hệ thống búa đàn sẽ di chuyển tới khoảng cách gần với dây đàn hơn. Nên búa sẽ giảm đi gia tốc khi gõ vào dây, tạo ra lực đánh tối đa nhẹ hơn, âm thanh cũng nhẹ hơn

Đối với đàn piano grand, pedal này có tên gọi khác là “UNACORDA”, khi được nhấn xuống, toàn bộ hệ thống phím piano sẽ di chuyển sang môt bên để búa đàn chỉ gõ vào hai dây thay vì gõ vào ba dây như bình thường, nó không ảnh hưởng đến cảm giác của người chơi so với đàn upright, nhưng lại thay đổi âm sắc của piano (vì búa chỉ gõ vào 2 dây)

- Pedal tiếp theo nằm ở phía bên phải, được gọi là Sustain pedal hay là Damper pedal (thường gọi là pedal vang), khi nhấn xuống, toàn bộ hệ thống chặn dây (damper) sẽ rời khỏi đây. Nếu giữ bàn đạp này thì sẽ khiến cho dây đàn rung lâu và âm thanh vẫn vang kể cả khi bạn buông phím đàn. Đây là pedal được sử dụng nhiều nhất, và đối với nhiều người chơi piano, nó là thứ duy nhất họ cần.

- Pedal cuối cùng được nhắc đến đó chính là Pedal giữa, trên đàn piano grand nó được gọi là SOTENUTO pedal, dùng cho chức năng học tập, khi giữ pedal này thì tiếng đàn piano sẽ không còn ngân vang nữa, nó được giảm xuống mức thấp nhất để giảm tiếng ồn. Nguyên tắc hoạt động của pedal này là khi giữ pedal, phím chặn âm sẽ được nâng lên làm cho búa gõ chỉ gõ được vào tấm chặn âm, làm cho âm thanh bị hãm lại. Người ta thường dùng pedal này với mục đích học tập hoặc biểu diễn cá nhân mà không muốn làm phiền đến người khác.

Bàn đạp Sostenuto được sử dụng nhiều nhất trong âm nhạc cổ điển từ thế kỷ 18, nếu bạn là một nghệ sĩ piano, hoặc là một sinh viên học piano cổ điển, bạn sẽ không thể bỏ qua cách sử dụng bàn đạp này. Đối với đàn piano upright, pedal này có chức năng khác và thường được biết đến với cái tên “pedal tập luyện” (practice pedal hoặc muffler pedal). Pedal này có thể được khóa vào vị trí cố định bằng cách trượt nó sang một bên, cho nên bạn không cần phải giữ nó.

Ngoài ra còn có Pedal thứ 4, như chúng tôi đã nói phía trên, nó chỉ có ở đàn piano Concert Grand của hãng Fazioli hoặc Stuart & Sons. Công dụng của pedal này cũng giống với Pedal đầu tiên (phía bên trái ngoài cùng), thay vì dịch chuyển bàn phím sang một bên để búa chỉ gõ vào 2 dây. Pedal này nâng toàn bộ hệ thống phím lên gần dây hơn, làm âm thanh nhẹ đi mà không thay đổi âm sắc.

• Cách Sử Dụng Pedal 

Khi Pedal được sử dụng, phần damper sẽ được giữ không chạm vào dây, nhờ thế mà dây sẽ tiếp tục được rung cho đến lúc nó tự dừng lại. Có lẽ điều này là điều cần lưu ý nhất trong khi dùng pedal:

Pedal phải KHÔNG kéo dài độ ngân của một nốt, nó NGĂN CHẶN việc độ ngân tự nhiên của nốt đó bị cắt ngắn khi damper rơi xuống.

Khi ta nhấn Pedal sâu nhất có thể, đó chính là lúc các nốt nhạc được ngân thoải mái nhất, tùy thuộc vào lực đánh. Tuy nhiên, vì sự khác biệt về độ dày/mỏng, dài/ngắn của các dây đàn, tác động của pedal sẽ khác nhau. Phần âm vực cao sẽ tạo cảm giác chúng chịu ít ảnh hưởng hơn, vì chúng sẽ ngừng rung tự nhiên rất nhanh. Chính vì thế, đôi khi có những đoạn chạy trên âm vực rất cao (octave, gam, hoặc chromatic) chúng ta có thể dùng pedal sâu thoải mái mà không sợ bị nhòe.

Phần âm vực giữa, và âm vực thấp thì khác. Nễu bạn giữ pedal tối đa và đánh một hợp âm ở Forte trong âm vực thấp – nó sẽ ngân rất lâu! Vì thế chúng ta cần lưu ý đặc biệc về độ sâu của pedal. Pedal càng sâu – damper càng xa dây – thì dây càng rung gần vời độ dài tối đa (tự nhiên) bấy nhiêu.

Dĩ nhiên, chúng ta thưởng phải sử dụng cả âm vực cao lẫn thấp cùng một lúc trong khi đánh đàn, vì thế kỹ thuật nhấn pedal rất phức tạp, và chỉ có thể học bằng cách dùng tai nghe thật chăm chú. Các chỉ dẫn pedal của tác giả chỉ mang tính chất chỉ dẫn và thể hiện ý đồ nghệ thuật, chứ ít khi có thể áp dụng được y hệt và máy móc trong bài biểu diễn.

Trong các kỹ thuật nhấn pedal phải, có thể chia ra làm 3 loại có liên quan đến:

1. Độ sâu của Pedal:

Tùy vào piano, acoustic của phòng hòa nhạc, và tai nghe của mỗi pianist, mà có nhiều phân loại độ sâu khác nhau. Có người dùng sâu hoàn toàn, sâu 1/2, 3/4 và 1/4. Có người dùng đến 12 bậc nông-sâu. Sự tinh tế của pedal sẽ làm thay đổi overtone và màu sắc của âm thanh. Trong một đoạn chạy từ cao xuống thấp của Beethoven chẳng hạn, có pianist sử dụng piano sâu rồi nông dần lên (vì đi xuống âm vực thấp dễ bị nhòe nốt)

2. Thời điểm nhấn(thả)pedal

Cơ bản chỉ có 3 thời điểm nhấn: Trước khi đánh, Cùng lúc đánh và Sau khi đánh (trước khi thả ngón tay)

Khi dùng pedal trước khi đánh (ví dụ mở đầu một bản nhạc) – việc để các dây được rung thoải mái sẽ tạo ra âm thanh giàu có và mầu sắc ấm hơn (do có nhiều overtone).

Cùng lúc đánh – cách này khá hiếm khi sử dụng, chủ yếu với những đoạn nhạc đòi hỏi việc nhấc tay ngay nhưng nốt vẫn ngân (ví dụ như có dấu staccato dưới dấu luyến legato) hoặc để tạo mầu cho một hợp âm ngắn. Pedal này không thể nối liền các nốt/hợp âm lại với nhau vì bao giờ cũng tạo ra một khoảng trống trước khi nốt+pedal tiếp theo được sử dụng

Sau khi đánh (syncopated, legato hoặc late pedal) – cách này phổ biến nhất – vì nó giúp nối liền các nốt/hợp âm với nhau.

3. Tốc độ nhấn(thả)pedal

Khi dùng Pedal legato (nhấn sau khi đánh) – tốc độ pedal (giữa thả và nhấn) cần phải được nghe thật kỹ, vì nó ảnh hưởng đến độ nhòe của hòa âm. Để legato được, đòi hỏi các âm thanh phải overlap, nhưng nếu độ nhòe này quá dài, sẽ gây khó chịu và lẫn hòa âm (hay còn gọi là bị “tạp”, bị “bẩn)

Một kỹ thuật phổ biến nữa là việc thay đổi độ sâu của pedal với tốc độ cao (không phải Nhấc-Thả hoàn toàn). Kỹ thuật này thường được sử dụng trong những đoạn nhạc cần duy trì hòa âm chủ đạo (ở bass chẳng hạn) – nhưng nếu dùng pedal quá sâu thì sẽ bị nhòe phần giai điệu – những lúc đó có thể dùng pedal rung (tốc độ rất nhanh).

• Mỗi loại pedal sẽ có tác dụng khác nhau, các pedal này giúp âm thanh của đàn piano tinh tế hơn và hoàn thiện hơn. Bạn sẽ cần phải luyện tập nhiều để biết được công dụng và cách sử dụng pedal một cách rõ nhất. ST Music hi vọng qua bài viết này, bạn sẽ hiểu rõ hơn về pedal, công dụng của pedal và cách dùng pedal sao cho việc chơi đàn piano được hiệu quả nhất và tốt nhất.

Nếu bạn có thắc mắc hay có vấn đề trong việc sử dụng đàn piano, bạn có thể liên hệ đến ST Music, chúng tôi sẽ giúp bạn giải đáp mọi thắc mắc và đưa ra những lời khuyên tốt nhất dành cho bạn.

ST Music xin cảm ơn !